Remzi Kitabevi

“Ucunda Ölüm Var” bir Kemal Varol romanı. Onun yerelliğinin, kendisine ait dilinin, şair kaleminin dolu dolu hissedildiği bir aşk romanı. Neredeyse yarım asır süren bir aşkın öyküsü ön planda durmakta. Ancak romanın içerisinde, yaşadığımız toprağın unsurlarını, sorunlarını, tarihini ve insanını bulmaktayız. Yazar bu romanı için, “galiba en temel derdim bu topraklara son bir kez olsun ağıt yakmaktı” diyor. “Dünya ölümlü, gün akşamlı… Bizden kalacak olan üç-beş kelime. Bana hikâyesini anlat oğlum. Ağıdını yakacağım” diyen Ağıtçı Kadın ile birlikte, okur da ağıda katılıyor.

Ağıtçı Kadın, bir gece yaşamından çıkan Heves Ali’yi arar elli yıl boyunca. Ömrü, aşkını beklemekle geçer. Kendi ölümüne on üç gün kala ölüme yatar evinde. Derken bir gece rüyasında Heves Ali’yi görür. “Ben öldüm, gel bul beni” der ama rüyada bile yüzünü görememekten yakınır Ağıtçı Kadın. Ölüme sayılı günleri kalmışken, Heves Ali’yi aramak için düşer yola. Konya, Bursa, İstanbul, Erzurum, Arkanya derken kendi evinde sonlanır roman. Ağıtçı Kadın’ın Heves Ali’nin ölüsünü aradığı yolculuk, her durakta yitip giden başka bir öyküye dönüşür. Her öykü, ülkenin meselelerine dokunmaktadır.

“Bir Tekaüdün Ağıdı” dediği bölümde, Konyalı bir tren istasyonu işçisine yakar ilk ağıdını yazar. Yaşamında tren istasyonundaki işinden başka hiçbir şey olmayan bu işçinin, emekli olmasıyla sona eren hayatına yakılır ağıt. Yaşamı boyunca senelik iznini bile kullanmamış; yılda iki kez ücretsiz yolculuk yapma imkânı varken bile bir kez seyahat etmemiş; devletine sadakatle bağlı, dini bütün bir işçinin öyküsüdür bu. İçinde nasıl bir ukde kalmışsa, vefatında bile gözü zorla kapanmayan bir işçinin… Ağıtçı Kadın, Heves Ali’yi burada bulamasa da; okur, sarsıcı bir şekilde yaşamının anlamı üzerine düşünecektir. Kendi dünyasına dönüp, o ana kadar yapamadıklarını en çok. Muhtemelen kaçmak istediklerine yakalanacak, bir nevi hesaplaşma yaşayacaktır kendisiyle. Yazarın burada yaktığı ağıt kimi yaşamların dirilmesine de olanak sağlayabilir.

Ağıtçı Kadın uğradığı her duraktan sonra aşkıyla ilgili bilgiler vermeye başlıyor. Yirmili yaşlarda başlayan aşktan, ağıtçılığa uzanan bir yaşamın isyanı bu okuduğumuz. Kadının yolculuğu sırasında ara durak gibi bu bölümler. Ağıtçı Kadın’ın acısından; aşkı, sadakati, unutulmama arzusunu ve adanmışlığı okuyoruz.

Bursa’da Ermeni Artin’in öyküsünde mizahi bir yan var. Dilimize yerleşmiş şekliyle, “Tam Aziz Nesin’lik” bir öykü bu. Tam da o öyküler gibi bize dair bir gerçekliği içinde barındırıyor. Müslüman mahallesinde zordur gayrimüslim olarak yaşamak. Dün de bugün de değişmedi bu gerçek. Belki daha bile zor artık çoğunluğun parçası olmamak. Artin’in yer değiştiren mezarı; bu kadar ağıdın ve acılı yaşamın içinde bir nebze gülümsetse de okuru; ironisiyle sarsıyor aslında.

Romanın genelinde, Kemal Varol’un şair yanını görüyor okur. Aşağıdaki satırlar, Ağıtçı Kadın’ın Bursa’dan evine dönmeye karar verdiği zaman söylediği sözler olsa da; kendi başına da bir şiir gibi adeta.

“Yoktun! / Hiç olmadın belki de. / Dönüyorum artık. / Vazgeçtim bu oyundan. / Halim yok yeniden yollara düşmeye. / Bir ömrü rüya etmeye takatim yok. / Kime ne söylesem canım efendim! / Hasanım Ali, Hüseynim Ali, Hevesim Ali! / Kalbini unutan insan, neyi unutmaz ki!”

Heves Ali’sini bulma umudunu yitiren Ağıtçı Kadın, apar topar jandarmalar tarafından İstanbul’a getirilir. Bu yolculukta devlet ile yurttaşın ilişkisine gönderme yapıyor yazar. Ağıtçı Kadın ne suçu olduğunu bile bilmeden, askeri cipin içinde bulur kendini. Komutan “anacığım” dese de, devlete laf söylenmez, soru sorulamaz. Devlet değil midir analara, çocuklarının ölüsüne ağıt yaktıran?

Diyarbakır Cezaevi’nin yüzbaşısı olan Esat Oktay Yıldıran’ı anlatıyor Ağıtçı Kadın’ın İstanbul’a zorla gelişinin öyküsünde Varol. Ülkenin en karanlık dönemleri darbe yılları. Diyarbakır Cezaevi’nde yapılan işkencelerle ilgili çekilen filmler, yazılan kitaplar, verilen hukuki mücadele o yılları anlatmaya yetmez. Hep eksik kalır. Yazar, bu konuya farklı bir açıdan, romanın tam da kurgusuna uygun bir şekilde bakıyor. Bu kez bir eş, baba, sevilen bir komutandır. Evine asla “iş” getirmeyen, eşine âşık, çocuklarına bağlı bir profille çıkıyor karşımıza yüzbaşı. Kızlarının yatağına sevgi mesajları bırakan adam ile Diyarbakır Cezaevi’ndeki insanlara köpeği Co’ya tekmil verdiren adam aynı. Yazar, bir röportajında en çok bu öyküde zorlandığını, söylüyor. “İnsanları katlettikten sonra evine gittiğinde ne hisseder? Pişmanlık duyar mı? Sevdikleri bu kişiyi nasıl görür?” gibi sorulara cevap arıyor. “Günahsızdı eşim. O sadece evimizin değil, vatanın da kahramanıydı. Bugün bu canım, adeta cennet parçası, güllük gülistanlık ülkede yaşıyorsak, hep onun emekleri sayesinde” diye bitiriyor öyküyü.

Roman; Ağıtçı Kadın’ın, kendini ölüme hazırlarken tepeden tırnağa değiştirmesiyle son buluyor. Bu değişim bir ironi de olabilir yaşama dair umudun tükenmeyeceğinin emaresi de.

“Ucunda Ölüm Var” için yazarına soracak birçok sorum vardı. Röportaj yapmak istediğim için aradım. Kemal Varol’dan aldığım cevabı, tüm okurlarının bilmesi gerektiğini düşünüyorum: “Roman çıktığından beri kapağını bile açmadım. Kitabım çıktı diye heyecanlanamadım bile. Çok fazla röportaj talebi aldım. Hepsini reddetmek durumunda kaldım. Ben Diyarbakır’da yaşıyorum. Kimi arkadaşlar ‘Batı’da hayat devam ediyor’ diyor. Ama her gün bombaların patladığı bu şehirde edebiyat konuşmak mümkün değil. Hatta ayıp bile sayılır durumda. Umarım beni anlarsınız.”

Bana bu cevabı verirken öyle kibar ve mahcup bir ses tonu vardı ki; sanki üç yaşındaki çocuğuna bomba seslerinin havai fişek olduğunu söylemek zorunda kalan kendisi değil de bendim. “Ucunda Ölüm Var” çıktığında, yazarı “kendimizi en kötüsüne hazırladık” diyecekti bana. Bir gün, yaşadığımız bu günleri yazdığında, dilerim daha umutlu sözler söyler okurlarına…

“Ucunda Ölüm Var”, Kemal Varol, 227 s., İletişim Yayınları, 2016