Remzi Kitabevi

Yazar Paula Mclain, yine Remzi Kitabevi etiketiyle okuyucuyla buluşan önceki eserinde Ernest Hemingway’in ilk eşi Hadley’i hikâyesinin merkezine yerleştirerek 1920’lerin sanat ve edebiyat kokan Paris’ine uzanmıştı. “Paris’teki Eş”, Paris’in özgürlük yayan savaş sonrası atmosferinde Hemingway ve Hadley arasındaki ilişkinin evrilişine güçlü bir bakış atmıştı. Bu defa, “Güneşi Kuşatmak” adlı romanıyla Mclain, bir kadının sınıf ve cinsiyete meydan okuyan özgürlük arayışını konu ediniyor. Henüz 18 yaşındayken Afrika’nın ilk kadın yarış atı antrenörü olmasından kısa süre sonra Atlantik’i tek başına geçen ilk kadın pilot olmayı da başaran Beryl Markham çocukluğundan otuzlu yaşlarına kadar geçen kısa ama dopdolu serüveninde “Güneşi Kuşatmak”ın kadın kahramanı olarak karşımıza çıkıyor.

Mclain, “Güneşi Kuşatmak”ta yaşanmış gerçek bir hikâyeden yola çıkıyor. Beryl Markham’ın “West with the Night” adıyla yayınlanan oto-biyografisinden yola çıkan Mclain, kadın kahramanını tüm çelişkileri, ihtirasları ve en çok da özgürlük tutkusu üzerinden derinlemesine analiz ediyor. Beryl’nin aile hayatı, Kenya’ya olan tutkusu, erkeklerle olan ilişkileri ve hayata tek başına da olsa tutunabilme savaşı kitabın sade ama sürükleyici anlatımı sayesinde okuyucuyu daha ilk sayfalardan itibaren içine çekmeyi başarıyor.

“Bazen bizi bileyen ve değiştiren tek şeyin meydan okumalarımız olduğunu düşünüyorum.” Kitabın ilk sayfalarında beliren bu söz, romanın kahramanı Beryl’nin hayatının bir özeti niteliğinde. İçine doğduğumuz ve toplum tarafından yaşamımız boyunca uçları sivriltilen kimliklerimizle devam eden savaş hayat boyu sürüyor. Cinsiyetimiz, içine doğduğumuz coğrafya ve ait olduğumuz toplumsal sınıf... İşte hepsine birden meydan okumaya çabalayan bir kahramanı var “Güneşi Kuşatmak”ın.

Kitap, 20. yüzyılın hemen başında Kenya’da Njoro’ya yerleşen bir İngiliz ailenin bu coğrafyaya tutunma mücadelesiyle açılıyor. Medeniyetin göbeği İngiltere’den Afrika coğrafyasının kırsalına yerleşen aile bu coğrafyada ve bu coğrafya uğruna bölünüyor. Beryl’nin bir tren istasyonunda veda ettiği annesi ve onun kalkan trenin buharına karışan silueti mücadeleyle geçecek bir hayatın açılış sahnesi aslında. Kendisi de çocuk yaşta annesi tarafından terk edilen kitabın yazarı Paula Mclain’i Beryl’e yakınlaştıran ve onun hayatına dair merak duygusunu tüm coşkusuyla ortaya çıkaran bir büyük etmen olarak “annesizlik” paydası beliriyor.

Kenya ve Njoro kırsalı ise kitabın asıl hikâyesinin geçtiği arka plan olmaktan çok daha öte bir anlam taşıyor. “Yaşamın nasıl olması gerektiğini söyleyen tüm dar tanımlardan kaçarken yolu Kenya’ya düşen” bir başka Avrupalı Denys’nin sözleri bu noktada bir hayli anlamlı görünüyor. İngiltere’den koloni topraklarına ve vahşi doğanın tam da merkezine yerleşen beyazlar, burada bambaşka bir hayat biçimiyle karşılaşıyorlar: Çiftlik hayatı, yerli halk ile katı sınıfsal ve ırksal ayrımlar temelinde kurulan mesafeli ilişkiler ve nihayetinde çetin doğa şartları…

Kenya’nın taşrası Njoro Beryl’nin hayatında birbirine yüz çeviren iki zıt kutbu temsil ediyor. Bir taraftan tüm ilkelliği ve doğayla savaşı ile Beryl’e mücadele etmeyi öğretirken; öte yandan herkesin herkesi tanıdığı –ya da tanıdığını sandığı– bir taşra olarak Beryl’i bir o kadar da baskılıyor ve içine hapsediyor. Dolayısıyla Njoro, Beryl için hem kaçılması gereken hem de sığınmak için geri dönülen bir mekânı temsil ediyor.

Beryl, kadına biçilen rollerin dışına her çıktığında toplum tarafından geri püskürtülüyor. Yaşadığı dönem açısından –ve hatta bugün bile– tümüyle erkek etiketli olarak nitelendirebileceğimiz mecralara adımını her attığında hem ilgi hem de tepkiyle karşılaşıyor. Neredeyse tüm erkekler onun bu farklı ya da erkeksi ve cesur karakterinden etkilenirken zaman ilerledikçe Beryl’i ender kılan ne varsa hayatındaki erkekler açısından birer sıkıntı haline dönüşüyor. Ona hayranlıkla yaklaşanlar süratle ondan kaçmaya başlıyorlar.

Beryl’nin tüm yaşamı, aslında, onun kadınlıkla savaşından ibaret. Erkek işi kabul edilen mesleklerdeki başarı inadı, anneliği çabuk kabul edemeyen ruhu ile cinselliği özgürce arayan bedeni, hepsi, Beryl’nin toplumsal cinsiyetle olan savaşının önemli birer parçası halini alıyor.

Toplum ile süregiden gerilim ve mücadelede Beryl’nin en büyük yardımcısı ise atlar oluyor. Çiftlik yaşamının Beryl’e armağan ettiği ve babasından yadigâr at sevgisi onu henüz on sekiz yaşında at antretörü yapmayı başarıyor. At sevgisi onu bir türlü güvenemediği insanlardan koruyan bir kalkan görevi de üstleniyor. İnsanların yaşattığı hayal kırıklığıyla baş ederken omzunu atlara yaslıyor Beryl. Şair Walt Whitman’ın sevdiği adamın dilinden dökülen şiirleri de Beryl’nin insanlarda bulamayıp da hayvanlarda bulabildiklerini dönem dönem ona yeniden hatırlatıyor.

Ve uçmak… “Seni dizginlemek isteyen her şeyi yarıp geçmeye benziyor” ya da Karen’in sözleri ile “özgürlüğün en belirgin hali”. Belki sırf bu yüzden uçmak, Beryl’nin sonu hüsranla biten ilişkisinden sonra yeniden ayağa kalkmak ve hep hasretini çektiği özgürlüğe “somut” olarak ulaşabilmek için tutunduğu son ama en sağlam dal halini alıyor. Öte yandan Beryl –belki de– uçmayı, hiç kavuşamadığı ve asla sahiplenemediği kendisi gibi özgür ruhlu hayatının tek aşkının kendisine bıraktığı en büyük emanet olarak kabul ediyor. En az atlar kadar tutkuyla bulutlara sarılıyor. O uçarken tam anlamıyla özgür olabiliyor. Tıpkı kendi elleriyle yetiştirdiği atların üzerinde Kenya’nın zorlu yollarını kat ederken olduğu gibi...

Özetle, Paula Mclain, “Güneşi Kuşatmak” ile ince işlenmiş bir kadın karakteri –belki de koloninin Madame Bovary’sini– tüm çelişkileri ve açmazları ile yüceltmeden ya da yermeden yaşatmayı başarıyor. Beryl’nin gerçek hikâyesi, Mclain’nin kaleminde bir kez daha büyüyerek ve zenginleşerek yaşıyor. Beryl’nin mutluluğu anlarda saklı kalırken asıl peşinde olduğu şey her daim özgürlükmüş gibi duruyor.

“Güneşi Kuşatmak”, Paula Mclain, Çev: Figen Yanık, 400 s., Remzi Kitabevi, 2016