Remzi Kitabevi

Sağımız solumuz Osmanlı olmuş, köprü yapılıyor adı Osman Gazi köprüsü, ülkenin başbakanı (bu yazıya başladık bitene kadar eski başbakan oldu gerçi) “yüzyıllık parantezi kapatmak”tan, “yeni Osmanlı” olmaktan falan bahsediyor, TV’de Osmanlı dizileri gırla gidiyor, futbol ligimizde bile Osmanlıspor var. Bir de kitap dünyasında edebiyatta ne var diye baktığımız gazetede de mi Osmanlı? Hem de “herkes için”?

Kerem Çalışkan 40 yıllık gazeteci... Aydınlık, Cumhuriyet, Sabah, Yeni Yüzyıl, Tempo, NTVMSNBC, Bağımsız, Yurt çalışmış, her birinde de önemli görevler üstlenmiş, gazeteciliğin özellikle editöryal tarafını çok iyi bilen bir isim… Her kitabında gazetecilik ile tarihçiliği bir şekilde birleştiriyor. Önemli tarihsel olayları, haber editörlüğünden gelen mesleki bir ustalıkla geniş kitleler için daha anlaşılır ve çekici hale gelecek bir formda sunmayı başarıyor. 1912 Balkan Savaşı ve Ermeni Tehciri ilişkisini anlatan “100 Yılın Rövanşı”, Babıâli baskınını konu edinen “100 Yılın Darbesi”, İttihat ve Terakki’yi ele alan “100 Yılın Örgütü” ve Almanya’nın emperyal politikaları ile Ermeni tehciri arasındaki bağlantıyı mercek altına alan “Alman Cihadı ve Ermeni Sürgünü” kitaplarıyla Osmanlı’nın son dönemine ve İttihatçılara yoğunlaşan Çalışkan, bu kez de Osmanlı tarihinin bütününü kapsayan bir kitapla karşımıza çıkıyor. “Piyasada Osmanlı’yı derli toplu bir şekilde anlatan özet bir kitap olmadığını fark ettim” diyor Çalışkan. Bu ihtiyaca “özlü, derinlikli, kompakt, neden sonuç ilişkilerini veren temel bir Osmanlı kitabı” yazarak yanıt vermek istemiş. Sonuçta ortaya, anlaşılır, günümüz diliyle yazılmış ama Osmanlı hakkındaki her ayrıntıya en azından başlangıç düzeyinde değinen bir giriş kitabı ortaya çıkmış. Kitabı okuduğunuzda, ortalıktaki Osmanlı bombardımanına rağmen bu konuda aslında ne kadar az şey bildiğinizi fark edebilirsiniz.

“Herkes İçin Osmanlı”, “Osmanlı deyince akla gelenler” başlıklı bir anahtar sözcükler bölümüyle başlıyor. Maddeler arasında, Yeniçeri de var, harem de; Yavuz Sultan Selim de var, Halil İnalcık da. Böylelikle mevzuya ısınıyoruz. Isınma turunda sırada rakamlarla Osmanlı var; kitabın güzel grafiklerle hazırlanmış bölümlerinden biri. Misal öğreniyoruz ki, 1477’de İstanbul nüfusu 16 bin 324 hane ve ta o zaman bunun 9 bin 486’sı Müslüman… Daha pek çok ilginç rakam mevcut… Kitap, imparatorluk kavramıyla ve “imparatorluklar liginde Osmanlı kaçıncı” şeklindeki iç gıcıklayıcı soruyla sürüyor. (Spoiler: Osmanlı, imparatorluklar liginde üçüncü, hanedanlar liginde ise birinci sırada yer alıyor.) Ardından Osmanlı’nın dönüm noktaları ve kuruluş öyküsü geliyor. Padişahlar albümünde padişahlarla ilgili “hap” bilgiler var; misal 6,5 yaşında tahta çıkan IV. Mehmet (Avcı) en genç hükümdar olan padişahmış.

Osmanlı soyağacına şöyle bir göz attıktan sonra kitabın ana bölümü olan “Osmanlı’nın Padişahları” bölümüne geçiyoruz ve başlıyoruz tek tek padişahların ve “cihan devletinin” hikâyesini okumaya… Bazı padişahlar (Fatih, Kanuni, II. Abdülhamit vb.) ya da dönemler (Lale Devri, Tanzimat Fermanı vb.) için açılan özel kısımlarla birlikte bu bölüm kitabın ana gövdesini oluşturuyor.

Ardından Osmanlı’nın kurumları başlıklı bir bölüm geliyor ki benim kitapta en sevdiğim bölüm bu oldu. Buradaki “Osmanlı’nın Ekonomisi” başlıklı kısım belki de kitabın en önemli kısımlarından… Ders kitaplarında Osmanlı’nın padişahları, savaşları vs. sıkça anlatılır ama nasıl bir ekonomik sistemi vardı “ecdadımızın”, sınıflar nasıl dizilmişti, devlet maliyesi neyle dönüyordu pek bilmeyiz. Burada bunlar detaylarıyla ele alınırken aralara ilginç bilgiler de serpiştiriliyor. Mesela Blue Jean’in asıl vatanı Osmanlı’ymış, rengini Hindistan’dan gelen “indigo” boyalarından alan kaba pamuklu kumaşlar İzmir civarı atölyelerinde dokunmuş oradan gitmiş Amerika’ya...

Osmanlı’nın sosyal yaşamı başlıklı dördüncü ve son bölüm de kitaba ekstra değer katıyor. Osmanlı’nın bestecileri, şairleri, yazarları, renkli tipleri, başkentleri, sarayları, AVM’si… Akla daha ne gelirse… Bu bölüm biraz daha renkli bir dille yazılabilirmiş sanki, ne de olsa Osmanlı’nın bu yönleri her nevi magazine müsait, renklendirilmeye açık… Kahvenin Avrupa’ya Viyana Kuşatması sayesinde ulaşması, Londra metrosundan sonra dünyanın ikinci metrosu olan Tünel’in iki vagonlu olup ikincisinde yük ve hayvan taşınması gibi dikkat çekici ayrıntılar çoğaltılabilirdi belki. Kaynakçada çeşitli kitaplarıyla yer alan Reşat Ekrem Koçu’nun ilginç detaylarla bezeye bezeye yazdıklarından bir miktar daha süzülüp konabilirmiş. Öte yandan bu bölümde Osmanlı’nın çöküş nedenlerinin nesnel ve akılcı aktarımı, Osmanlı’nın sadrazamları hakkında bilinmeyenler gibi pek çok ilgi çekici kısım da yer alıyor.

Kaynakça demişken Çalışkan konuda derinleşmek isteyenler için dört başı mamur bir Osmanlı tarihi kaynakçası eklemiş kitabın sonuna… “Herkes İçin Osmanlı” konusunu hiç de öyle hafife almayan “for dummies” kıvamına gönül indirmeyen ama büyük rahatlıkla, hadi bir solukta demesek bile birkaç solukta kolayca okunabilen bir kitap olmuş. Bilimsel bir tarihsel kavrayışa sahip, tarihi birtakım büyük adamların yapıp ettiklerinden ibaret görmeyen, tarihsel süreçleri neden-sonuç ilişkileriyle ve toplumsal ilişkilerle etkileşim içinde ele alan bir kitap bu. Öte yandan da ders kitabı kuruluğuna, akademik ayrıntıcılığa, entelce laf uzatmalara kıymet vermeyen hızla ve keyifle okunabilen ve insanın üzerine bilgiyi sıkmadan boca edebilen bir rehber kitap olduğu da söylenebilir... Herkese özellikle de Osmanlı tarihi üzerine ilk defa okumaya başlayacak olanlara önerilir. Başlıktaki soruya nasıl yanıt vereceğiniz sizin bileceğiniz iş ama bu kitabı okuduktan sonra en azından bilerek yanıt vereceğiniz kesin.

“Herkes İçin Osmanlı”, Kerem Çalışkan, 425 s., Caretta Yayınları, 2016