Remzi Kitabevi

Olağanüstü durumlar belirleyici şeylerdir. Taziyede göbek atmayı düşünmezsiniz mesela, yahut düğünde kimse uzun bir ağıt beklemez sizden. Cezaevi de öyle bir şey: Artık cezaevinde olan o insanın üzerine kuracağınız her cümleyi çiğneyerek kurmak zorundasınızdır. Çiğnemek; yani iki değil dört, dört değil sekiz kere düşünmek, tefekkür etmek ve süzmek.

Aslı Erdoğan Bakırköy Cezaevi’nde mahpus. Necmiye Alpay’la aynı koğuşta kalıyorlar. Özgür Gündem gazetesine nöbetçi yayın yönetmenliği yapan isimler yargılanmaya devam ediyor öte yandan. Gözaltılar, tutuklamalar, OHAL, sınırötesi operasyon... Birçok şey oluyor, birçok şey olurken birçok insan olanlardan bir mana çıkarmaya çalışıyor. Şu an cezaevinde olan Aslı Erdoğan’ın da bizden farksız olduğunu sanmıyorum. O da merakla anlamaya çalışıyordur muhtemelen halen bütün bu tufanı.

Olağanüstü durumların aşırı belirleyiciliğinin yanında bir Aslı Erdoğan portresi çıkarmak, onun edebiyatı üzerine konuşmak zor. Daha önce Radikal Kitap’ta “Hayatı, edebiyatından ayrı değil” başlığı konularak yayımlanan “Aslı Erdoğan edebiyatı” yazısında, Erdoğan’ın yazınına bir projeksiyon tutmaya çalıştım elimden geldiğince. Orada da aynı belirleyici hal vardı elbette yazının tepesinde.

Önce küçük bir hatırlatma: 1967 İstanbul doğum, çok parlak bir öğrencilik hayatı, fizik ve bilgisayar mühendisliği eğitimi, Robert, Boğaziçi ve Cern, Brezilya’da yarım bırakılan doktora ve edebiyata dönüş. İlk roman “Kabuk Adam” 1994’te; ardından öykü kitabı “Mucizevi Mandarin” 1996’da. Deneme, öykü ve romanlardan oluşan yedi kitaplık bir külliyat, epey dile tercüme, birçok Avrupa ülkesinde önemli ödüller, Brezilya’da neredeyse bilinen tek Türkiyeli yazar olma... 2009’dan yayımlanan “Taş Bina ve Diğerleri”nden bu yana suskunluk. Ardından Özgür Gündem gazetesi danışma kurulu üyeliğinden ötürü halen süren dava.

Aslı Erdoğan’ın editörlüğüne dair de yazdım. Ama o sıra kitap üzerine konuşmak için erkendi. Şimdi konuşmak mümkün: Cezaevi sürecinden hemen önce, Everest Yayınları’ndan çıkacak üçüncü deneme kitabı üzerine konuşulmuş, metinlere büyük ölçüde karar verilmişti. “Bir Delinin Güncesi” ve “Bir Kez Daha” başlıklarını taşıyan iki deneme kitabına eklenecek bu yeni kitabın adı bile belliydi aslında: “Artık Sessizlik Bile Senin Değil”. 40’tan fazla denemenin bir araya gelip derleneceği bu kitap, aslında Aslı Erdoğan’ın –bizce ve birçok okurca– uzun sürmüş sessizliğini bozmak için önemli bir adımdı. Zira, gündelik politiğin bir heyula gibi üzerimize çökmesinden onun kadar biz de mustariptik; öykülerini, romanlarını kısaca kurgusal metinlerini bekleyen birçok okur vardı. “Kabuk Adam”ın baskısı tükenmek üzereydi, “Mucizevi Mandarin”e dair sıkı Aslı Erdoğan okurlarından sıkça e-posta almaktaydık ve aynı soru soruluyordu: Yeni kitap gelmeyecek mi?

Şimdi yeni kitap gelecek ama bahsini ettiğim o gölge, olağanüstü zamanların gölgesi kitabın peşini bırakacağa benzemiyor. Kitaba ismini veren deneme “Artık Sessizlik Bile Senin Değil”de bir öngörüden, bir kara kehanetten besleniyor Aslı Erdoğan:

“‘Hayat’ diye adlandırdığımız, anlamlandırdığımız, bizi anlamlandıran ne varsa kıstırılmış, benzin şişeleriyle yakılıyorsa... Düşlerin çatıları ağır silahlarla havaya uçuruluyor, binyılların kanıyla biçimlenmiş sözcükleri yaylım ateşinde delik deşik ediliyorsa... Tek bir çığlık bile işitemiyor, atamıyorsak... Bu sessizlik bile bizim değil artık...

(...)

Özgürlüğü ve barışı savunmak, ne bir suç ne de kahramanlık, bizim görevimiz...

Savunmaktan öte, bu sözcüklere kaybettikleri anlamlarını, kutsallıklarını iade etmek... Gücümüz yettiğince... Katliamlara suç ortağı olmamak ise, bir hak ve görevden öte, asıl varoluş nedenimiz...

Bu da bizim, gücümüz yettiğince taşıdığımız, gücümüz yettiğince sevdiğimiz ‘kayamız’, alınyazımız!”

Denemelerin sadece başlığına bakarak kara kehanetin ne denli “çalıştığını” anlamak mümkün aslında: “Yanan Bir Binada”, “Kelimelerin Yetmediği Fotoğraflar”, “Hayat Denilen O Ülke”, “Hayal Gücü İktidara”, “Gece Nöbeti”, “Kül, Kemikler, Suskunluk”, “İşte Vedalaşmışız”...

Bu da “Hayal Gücü İktidara” başlıklı yazıdan. Kobanê sınırına giden Aslı Erdoğan’ın izlenimlerinin yakıcılığı.

“Bir fotoğraf. Suruç, Kobanê sınırı, sınırın sıfır noktası. 25 Ekim. Barış zinciri. Alacakaranlık. Vaktinden önce bastırmış, hızla koyulaşan, sanki günün geç ve son saatlerinde değil de, zamansız, insana özgü bir gecede derinleşen karanlık. İçe işleyen, içeride kendi derinliğine çöken... Bir dönüşünü daha tamamlayan dünyanın yorgun ve hüzünlü akşamı değil sanki bu... Kabuk değiştiren, küllerinden ve düşlerinden yeniden, bir kez daha doğmaya hazırlanan dünyanın kozamsı, fotoğrafın bir ucundan diğerine uzanan insan siluetlerinde somutlaşan alacakaranlığı. Bir adım arkalarına gelmiş gibi duran ufka sırtlarını dönmüş, yüzleri, cinsiyetleri seçilemeyen, anonimleşirken kendi sınırlarından kurtulmuş, yek vücut olmuş insanlar... Her sesin kendinden bir şeyler kattığı, hep tamamlanmamış kalacak bir ezginin sıra sıra notaları gibi... O an el ele tutuşmamışlar, ama öylesine yakınlar ki, yazgıları birbirine dolanıyor, gölgeleriyle hikayeleri iç içe geçiyor, bir başka bütünde birlikte akıyor. Hemen hepsi kollarını kaldırmış, göğe doğru uzanmış, belki bir selam, uzaklara, en uzak sınırlara yollanan, bir sesleniş, bir başkaldırı, her şey gibi bu anın da yitip gideceğinin yadsınamaz bilgisine... Sadece beş on dakika sonra bu zincir de çözülecek, otobüslerine, arabalarına binecek, kişisel hayatlarına geri dönecekler. Her biri kendi yolculuğunda, kendi unutuşunda...”

Aslı Erdoğan’ın denemeleri, kurgusal metinlerine de dokunuyor. Yazarlığında kendi yaptıklarını bile ihlal eden bir yazar, bunu yapmaya devam ediyor. Daha devam edecek üstelik. Buna inancımız tam. Aslı Erdoğan iyi bir yazardır. Ve bunun suçu cezaevi değildir dünyanın hiçbir ülkesinde.

“Artık Sessizlik Bile Senin Değil”, Aslı Erdoğan, Everest Yayınları, 2016