Remzi Kitabevi

Zamanında, 1986 yapımı “Sinek” (The Fly) filminden fazlaca etkilendiğimi hatırlıyorum. Yeniden, yeniden ve yeniden izlemiştim. Nedeni ise net değil kafamda. Belki hikâyenin merkezindeki teleportasyon fikri cazip gelmişti o yaştayken; ya da belki yine o dönem okuduğumu hatırladığım Kafka’nın “Dönüşüm” romanıyla bağlantı kurmuş olmanın (dev bir böceğe/dev bir sineğe dönüşme) bir etkisiydi... (Belki de yalnızca Geena Davis’in hatırına beğenmiştim!)

“Sinek”in aslında bir David Cronenberg filmi olduğunun ise çok daha sonra farkına varabildim. Ayrıca yine sonradan fark ettim ki, o zamanlar hafif hafif korkarak ama hep büyük bir zevkle ve heyecanla izlediğim filmlerin birkaçı daha David Cronenberg’e aitti. Mesela “Tarayıcılar” (Scanners, 1981), mesela “Videodrome” (1983) ya da “Ölüm Bölgesi” (The Dead Zone, 1983)... Önceleri popüler oyunculara, popüler konulara (vurdulu kırdılı filmler) dayalı film izleme rutinim, bir noktadan sonra yönetmenleri takip şeklini aldı. Bu dönemde David Cronenberg de yakından izlediğim yönetmenler arasındaki yerini korudu elbette.

İnternet olmadığı için böylesi bilgilere ulaşmak kolay değildi o zaman için ama elime geçen sinema kitaplarında David Cronenberg’le ilgili kısımlara özellikle dikkat ettikçe kendisinin filmleri yönetmekle kalmayıp yazdığını da öğrenmiş oldum. Hatta daha da önemlisi, David Cronenberg’in, yazıp yönettikleri dışında neredeyse bütün filmleri bir edebiyat eserinden uyarlamaydı. Yukarıda adlarını andığımız “Tarayıcılar” ve “Videodrome” yazıp yönettiği filmlerdendi örneğin ama “Sinek” George Langelaan’ın bir öyküsünden, “Ölüm Bölgesi” de Stephen King’in aynı adlı romanından uyarlamaydı. (Daha yakına geldiğimizde 1991 tarihli “Naked Lunch”, 1996 tarihli “Çarpışma” ve 2012 tarihli “Kozmopolis” filmlerinin de, sırasıyla William S. Burroughs, J. G. Ballard ve Don DeLillo gibi edebiyat dünyasının önemli isimlerinin aynı adlı romanlarından uyarlama olduklarını hatırlatalım.) Diğer bir deyişle David Cronenberg, yönetmen kimliğinin yanı sıra yazıya/edebiyata yakınlığıyla da öne çıkan bir isim. Şimdi de, doğrudan “yazılı” bir eseriyle, “Tüketilmiş” isimli romanıyla karşımızda!

Orijinali 2014 tarihli olan “Tüketilmiş,” yönetmenin ilk romanı. İlk yayımlandığında kaçınılmaz olarak belli bir ilgiyle karşılanmış, haberleri buralara da gelmişti ama Türkçesini okuma imkânına yeni kavuşabildik.

“Tüketilmiş”te Nathan ve Naomi çiftiyle tanışıyoruz. Her ikisi de farklı alanlarda ama benzer biçimde sansasyonel haberlerin peşindeki gazeteciler... Nathan daha çok tıp alanındaki hikâyelerin peşinde ve ilgilendiği son konu da, Macar bir cerrahın alternatif meme kanseri tedavisi. Cerrahla, yöntemi hakkında söyleşi yapmak üzere Macaristan’a gidiyor. Naomi’nin merceğinde ise bir Fransız filozof çift var. Aristide Arosteguy, karısının cesedi parçalara ayrılmış ve kısmen yenmiş halde bulununca şüpheli durumuna düşerek Japonya’ya kaçmıştır. Naomi de bu Fransız filozofun peşinden önce Fransa’ya, sonra da Japonya’ya doğru yola düşer. İşte romanın hikâyesi de, dünyanın farklı köşelerine savrulan Nathan ve Naomi’nin ardından ikiye ayrılıyor. Paragraf paragraf, bölüm bölüm bir taraftan Nathan’ın bir taraftan Naomi’nin hikâyesinde odaklanıyoruz. Fakat bu ayrıksı görünen iki hikâyenin yavaş yavaş birbirine doğru yaklaştığına da tanıklık ediyoruz sayfalar ilerledikçe. Bu iki hikâye de tekinsiz bir çerçevede bir araya geliyor zaten...

“Tüketilmiş”in bir David Cronenberg nostaljisi yaşatacağını söyleyebiliriz. Tüketim toplumu, beden ve kimlik, cinsellik, meta fetişizmi gibi David Cronenberg denince akla gelen ilk kavramlar “Tüketilmiş”in de üzerine oturduğu dayanaklardan... Cronenberg filmlerine aşina olanları fazlasıyla tatmin edecek ayrıntılara (onun patlayan kafalarına, telepatik tuhaflıklarına, zihin gözüne, teknolojik oyuncaklarına vb.) “Tüketilmiş”te de farklı şekillerde rastlıyoruz. Örneğin şöyle irdelemeler de okuyoruz: “Arosteguy’nin makalesi, yeni insanın endüstriyel/teknolojik açıdan geldiği yere bakılacak olursa, tüketim nesnelerinin ve güzellik olasılığının doğal güzelliğe erişebileceği ya da onu geçebileceğiyle ilgiliydi. Doğal güzellik artık atavizme, nostaljiye dönüşmüştü. İnsanın özünde olan güzelliği arzulamanın nesneleri artık birer meta, sanayi ürünüydü.”

Yurt dışındaki bazı yayınlarda “Tüketilmiş” tam da Cronenberg’in uyarlama yaptığı yazarların eserlerine benzetilmiş; Burroughs, Ballard, DeLillo gibi. Gerçekten de bir “akrabalıktan” söz edebiliriz rahatlıkla ama bu bağlantıyı tek başına “Tüketilmiş”in kurduğunu söylemek zor. Cronenberg’in ismini, “Tüketilmiş” romanıyla birlikte ancak filmlerini de hesaba katarak bu isimlerle birlikte anabiliriz. Çünkü “Tüketilmiş” romanı, tek başına o kadar da “kuvvetli” bir metin değil. Gerçi bu durum aslında farklı bir okumaya da imkân tanıyor...

Kitaplar ve filmler söz konusu olduğunda birçok ikilem bekler bizi: Önce kitabı mı okumalı, yoksa ondan uyarlanan filmi mi; önce filmi izlemenin avantajları ve dezavantajları nelerdir; önce kitabı okumanın avantajları ve dezavantajları nelerdir; yalnızca filmi izleyerek kitaptaki ayrıntıların ne kadarına vâkıf olabiliriz vs. David Cronenberg’de ise işler biraz daha karışıyor. “Tüketilmiş”ten uyarlanan bir film yok henüz ortalarda ama Cronenberg evreniyle ilk defa tanışacaklar için “Tüketilmiş” tek başına yeterli değil; hatta sıkıcı bile sayılabilir. Dolayısıyla kitabı okurken, belli noktalarda ara vererek, o aralara Cronenberg filmleri “sıkıştırmak” bir çözüm olabilir. Bir hafta sonunu böyle değerlendirmek, eminim ilginç bir deneyim olacaktır!

“Tüketilmiş”, David Cronenberg, Çev: Kıvanç Güney, 252 s., YKY, 2016