Remzi Kitabevi

Yakın bir arkadaşım, zaman zaman bir Hobbit köyünde yaşamayı hayal ettiğini söylediğinde bir hayli gülmüştüm. “Yüzüklerin Efendisi” serisine düşkünlüğünü biliyordum ama bu kadarı biraz fazlaydı! Fakat bir süre sonra, üstelik içinde yaşadığımız dünyanın da durumu böyleyken, neden olmasın dedim! Orta Dünya’nın kuzeybatısında hoş, bereketli bir ülke ne de olsa Hobbitlerin Shire’ı. Kuzey Dirhem avlakları hariç yoğun kar yağışının ender görüldüğü, iklimi ılıman topraklara sahip. Hobbitler misafirperver bir halk ayrıca. Çoğunlukla çiftçi, zanaatkâr ve küçük tüccar olarak çalışıyorlar; her tür partiyle şenlikten pek hoşlanıyorlar. Gerçi tutucu tarafları da yok değil ama neden olmasın gerçekten de. Üstelik, çokça etkilendiğimiz eserlerin bir anda içinde bulmuyor muyuz zaman zaman kendimizi, okurken ya da izlerken? Örneğin, benim için de Tatar Çölü ve Bastiani Kalesi’nin benzer bir etkisi olmamış mıydı?

İlk okuduğum zamanın ve o zaman içinde bulunduğum şartların da etkisiyle sanırım, bir hayli etkilendiğim bir roman olmuştu Dino Buzzati’nin “Tatar Çölü”. Çoğu zaman Bastiani Kalesi’ne genç teğmen Giovanni Drogo ile birlikte atanmışız gibi okuduğumu hatırlıyorum; romandaki “belirsizliğe”, “tekdüzeliğe”, “kıpırtısızlığa” giderek alıştığımı... Evet teğmenin ilk görev yeri olan Bastiani Kalesi, alçak duvarlarıyla etkileyici değildi belki, ayrıca ne güzel ne de kule ve burçlarına rağmen pitoreskti. Bu çıplaklığı örtecek, yaşamın tatlı yanlarını anımsatacak hiçbir şey de yoktu. Drogo da böyle düşünüyor ama “yine de Drogo, yüreğinin derinliklerinden kopan bir şeylerle, hipnotize olmuş bir biçimde kaleye bakıyor, içini açıklaması olanaksız bir heyecan dolduruyordu.” Çünkü hep bir soru vardır arkasında; “Pekiyi, arkada ne vardı? Bu hiç de davetkâr olmayan binanın, görüş alanını kaplayan siperler, kazamatlar, baruthanelerin ötesinde, nasıl bir dünya yer alıyordu? Ya Kuzey Krallığı, asla hiç kimsenin geçmediği bu taşlık çöl neye benziyordu? Drogo’nun hayal meyal anımsadığı kadarıyla, haritada sınırın ötesinde pek az isim ve işaretin bulunduğu geniş bir alan uzanıyordu; ama kalenin tepesinden hiç olmazsa birkaç yerleşim alanı, tarla, ya da bir ev görünüyor muydu yoksa yalnızca, hiç kimsenin oturmadığı bir toprak parçasının mutsuzluğu mu uzanıyordu?” Sonrasında da, bilindiği kadarıyla hiçbir canlının bir ucundan bir ucuna geçmediği Tatar Çölü’yle karşılaşır genç teğmen Giovanni Drogo...

Eminim her iyi okurun böylesine etkilendiği, bir zaman bir şekilde ilgisini çekmiş hayali ülkeler-diyarlar-topraklar vardır. Hemen aklınıza gelmiyorsa da, Alberto Manguel ile Gianni Guadalupi’nin hazırladığı “Hayali Yerler Sözlüğü” bu konuda yol gösterici olabilir. Türkçede 2005 yılında Sevin Okyay ve Kutlukhan Kutlu çevirisiyle Yapı Kredi Yayınları tarafından iki cilt olarak yayımlanan “Hayali Yerler Sözlüğü”nde Çin’den Peru’ya bütün dünyadan, bütün çağlardan, yazıdan, perdeden ve sahneden seçilmiş 1200’den fazla ülke, ada, yapı yer alıyor. Tekrar hatırlatalım, hepsi “hayali” elbette! Bu sözlüğü oluştururken şöyle bir yöntem izlemiş yazarlar: “Yaklaşımımızın pratikle fantastik arasında özenli bir dengeyi gözetmesi gerektiği konusunda hemfikirdik. Kurmacayı gerçek kabul edip, seçilmiş metinleri bir kâşifin ya da vakanüvisin raporlarını ele alır gibi ciddiyetle ele alacak, sadece özgün kaynakta verilen bilgiyi kullanıp, kendimiz ‘buluş’ yapmayacaktık. Şahsi yorumlara, ancak betimlemeler gerektiğinde yer verilecekti, o zaman da ancak insanın normal bir rehberde beklediği ölçüde. Bu niyetle, kitabın tasarımını bir on dokuzuncu yüzyıl gazetteer’i –gerçek dünyada seyahatin hâlâ heyecanlı ve macera dolu olduğu bir zamanın yadigârı– üzerine kurduk.”

İşte şimdi, yakın bir zaman önce de, kütüphanelerimizde tam da “Hayali Yerler Sözlü­ğü”nün yanına koyabileceğimiz bir kitap yayımlandı Türkçede. Umberto Eco’nun hazırladığı “Efsanevi Yerlerin Tarihi”. Kaçınılmaz olarak Eco da çalışmasının birçok yerinde “Hayali Yerler Sözlüğü”nün ismini anıyor, ona referans veriyor ama aslen, biraz daha farklı bir noktada yer alıyor “Efsanevi Yerlerin Tarihi”. Alberto Manguel ile Gianni Guadalupi’nin çalışmasının aksine, Umberto Eco, “uydurulmuş” yerleri ele almamış; birçok insanın, yaşadıkları dönemde ya da daha önce bir yerlerde var olduğuna gerçekten inandıkları için düşlere, ütopyalara ve yanılsamalara yol açan topraklarla ve yerlerle ilgilenmiş. Kayıp kıtalar Atlantis ve Mu ya da Thomas More’un, Tom­maso Campanella’nın, Fran­cis Bacon’ın ütopya adaları, Alamut kalesi, yeryüzü cenneti, bolluk ülkesi gibi... Umberto Eco, en başta çalışmasını “Hayali Yerler Sözlüğü”nden ayrı bir yerde konumlandırmıştı ama yine de “Efsanevi Yerlerin Tarihi”nin son sayfalarını romanlardaki yerlere ayırmaktan geri durmamış. Gerçi tabii romanlardaki olayların geçtiği, aslında hiç var olmamış yerleri değil, roman malzemesi olmuşsa da gerçekten var olan yerleri ön plana çıkarmış: “Şili’nin karşısında Pasifik Okyanusu’nda bulunan Juan Fernandez takımadalarından biri olan Robinson’un adasına, bir deniz kazasından sonra, Defoe’nun esinlendiği gerçek bir kişi, Alexander Selkirk çıkmıştı. (...) Bugün bile, Maurice Leblanc’ın yarattığı kibar hırsız Arsene Lupin’in tutkunları, Normandiya’daki Etretat doruğunu ziyaret eder, içinin boş olduğunu ve Fransa krallarının hazineleriyle dolu iç kısmında soylu hırsızın, kıpır kıpır, dünya egemenliğini planladığını hayal ederler.”

Ve okurlar, her daim hayal etmeye de devam edecekler elbette. Alberto Manguel ile Gianni Guadalupi’nin ve Umberto Eco’nun –çok sayıda çizimle ve görselle zenginleştirilmiş– çalışmalarının da bir kez daha gösterdiği gibi, içinde bulunduğumuz bu dünya yetmez ise ya da fazla geldiğinde kaçacak bir yerler her zaman var!

“Efsanevi Yerlerin Tarihi”, Umberto Eco, Çev: Kemal Atakay, 478 s., Doğan Kitap, 2015