Remzi Kitabevi

Güney Afrika doğumlu İngiliz yazar Deborah Levy, kariyerine oyun yazarlığıyla başlamış; şiirleri, denemeleri, bir de öykü kitabı var. Birkaç roman yazmasına rağmen onu otuz yıllık uğraşının sonunda daha fazla okura kavuşturan “Eve Yüzerken” adlı romanı. İngiltere’nin en prestijli edebiyat ödülü Man Booker’a 2012’de aday gösterilmesi, hakkında birçok yazı çıkmasının önünü açmış. Arka kapak yazısı Levy’nin “melez” edebiyat anlayışını yeterince göz önüne seriyor: “Deborah Levy’nin eleştirmenlerce Virginia Woolf’a, Patricia Highsmith’e, zaman zamansa Claude Chabrol ya da Françoise Ozon filminden bir sahneye benzetilen stili sonuçta hiçbirine benzemeyen bir özgünlüğe ulaşmayı başarıyor.”

Bu yorumları açımlamaya giriştiğimizde karşımıza çıkacak ilk veri, yazarın biçeminin, iki edebiyatçıyla birlikte iki de film yönetmenine benzetilmesi. Yönetmenlerin Fransız olmasıyla birlikte romanın Fransa’da geçmesi (yazarın Fransa’da geçen bir romanı daha var) elbette üzerinde durulmaya değer bir mesele. Chabrol’ün sevgisizlikten muzdarip burjuva karakterlerine karşılık, zengin turistlerin akın ettiği Fransız Rivierası’nda orta sınıftan İngilizlerle tanışıyoruz kitapta. Ana hikâye son yıllarda sık sık çıkıyor karşımıza. (Örneğin bir başka İngiliz yazar Ali Smith’in “Rastlantısal”ı.) Orta sınıftan olmakla birlikte paraya kavuşmuş, üst-orta sınıf yaşantısı sürdürebilen, birbirleriyle İngilizlerin olabildiği kadar “samimi” iki çiftin paylaştığı villaya gelen yabancı ortalığı karıştırır. Françoise Ozon’u anıştıran tarafı bu olsa gerek; yalnızlığı kutsayan bir yazar, beklenmedik bir yabancı ve nihayet filme adını da veren yüzme havuzu.

Deborah Levy, kitabı yazarken John Cheever’ın klasikleşmiş öyküsü “Yüzücü”den ilham aldığını söylemiş. Buna ancak son sayfalarda ikna olabiliyoruz çünkü Levy okura tuzaklar kurmaktan zevk alan bir yazar. Tüm bu benzerlikler bir tarafa, özgün yanları ağır basan bir romanla karşı karşıyayız. Levy, kuşkusuz etkilendiği edebi eserler ve filmlerden yola çıkarak inşa etmiş kurmacasını; gelgelelim bakış açısını farklı kılabilmiş.

Romanın Fransa’da geçmesi ve karakterlerin İngiliz olmasında bir bityeniği var. Villanın işlerine bakan Jürgen bir Alman. Kasabada bar işleten Claude ise bir Fransız. Villayı çekip çeviren İsabel aslen Galli. İngilizlerin Avrupalı tanımına tam oturmayan mizaçlarını düşündüğümüzde, Fransa’ya Avrupa’nın merkezi rolünün biçildiği söylenebilir. Evlerde hizmet veren göçmenleri bir evden diğerine taşıyan otobüslerden söz edilse de onlara hiç rastlamıyoruz. Karakterlerin farklı ülkelerden oluşu da dikkate değer. Avrupa’nın tek bir isim altında birleştiği günümüzde, modern insanın kimlik problemini aynı potada birleştiriyor Levy. Villada ev sahipliği yapan çiftin kimlikleri de kafa karıştırıcı. Ünlü bir şair olan Joe Jacobs henüz çocuk yaşta toplama kampından kaçırılmıştır ve kendisini tam bir İngiliz olarak görmekle birlikte Polonya’yla, özellikle de kiliseyle bağları pek istemediği halde güçlüdür. Eşi İsabel’i ilginç kılan ise mesleği. Siyasi gerilimlerin ve kimi zaman felaketlerin yaşandığı Kuzey İrlanda, Lübnan, Kuveyt gibi yerlerden canlı yayın yapan bir gazeteci. Hedonist şair; evine yabancılaşmış gazeteci eş; aslında çoktan bitmiş bir evliliğin tek çocuğu, 14 yaşındaki kafası karışık Nina. Karıkocanın arasındaki gerilim, yüzme havuzlarına çırılçıplak dalan genç bir kadınla, Kitty Finch’le birlikte büyük bir yüke dönüşüyor.

Kitty Finch şair Joe Jacobs’a hayrandır ve villaya gelme nedeni görünürde bir şiirini ünlü şaire gösterip onay almaktır. Levy, –haydi bir benzetme de ben yapayım–, zaman zaman süslü görülebilecek güzel cümleleriyle Truman Capote’yi de anımsatıyor. Yazar karakterlerin ruh halini ve kavrayışlarını iki üç cümleyle açık etmekte çok başarılı. Kitty Finch’in şiirini okuyan Joe’nun, genç hayranı hakkındaki düşünceleri sözgelimi:

“Kadın bir şair değildi. O bir şiirdi. İkiye bölünmek üzereydi.”

Kitty Finch’in dengesizliği, pamuk ipliğine bağlı bastırılmış ilişkiler yumağını dize getirir. Kitty dengesizliği ölçüsünde açıktır. Bu tavrıyla bir tür yol göstericiye, hatta gelmesi beklenmeyen felaket tellalı bir Mesih’e dönüşür. Büyüme çağındaki Nina’ya büyümenin acı reçetesini sunar.

“Senin, Londra’daki havalı evinize dönerken yanında götürmek için gerçek sorunlara ihtiyacın var.”

80’lerin kült filmi E.T. de romanın önemli metaforları arasında. Bir dünyalıyla bir uzaylı, dolayısıyla iki yabancı arasında kurulan dostluğun bir yönsemesi de denilebilir “Eve Yüzerken”deki ilişkilere. Kitty Finch yabancıdır, Nina ise Nirvana’nın solisti Kurt Cobain’in intiharına kafayı takmış, annesiyle babasının sevgisiz ilişkisinden doğacak olasılıkları hesaplayan, bir tür kaostan medet uman evdeki yabancı.

Deborah Levy’nin zehirli bir dili var. Karakterlerini de bu anlayışla yoğurup geliştiriyor. Romanda kullandığı şaşırtıcı tekrarları, okuru beklenmedik sona hazırlamak için tasarlamış. Âdeta bir “spoiler”la açıyor Levy romanı. Arada sırada bu cümleler unutulmuş hatıralar gibi tekrar ortaya çıkıyor. Ancak daha önce kullanılmamış birkaç ara cümleyle. Öte yandan şair Joe Jacobs ve Kitty Finch aracılığıyla şiirin, sanatın sorgulandığı, sanatçı ile alıcının (burada şiir okurunun) arasındaki trajik uçurumun da irdelendiği bir roman “Eve Yüzerken”. Joe Jacobs’un tiradından kısa bir bölüme başvurabiliriz.

“BUNALIMLILARA tahammül edemiyorum… BUNALIMLILAR nefret ve garez dolu insanlardır. Şiirleri ne İŞE yarayacaktır ki? Daima tehdittir o şiirler. Karşılarındaki insana bunalımdan başka bir şey vermezler.”

Şair, kendisinin çığlıklarla dolu şiirlerinden etkilenen Kitty Finch’i mi eleştiriyor, yoksa bu duygulara yol açtığı için kendi kendini mi lanetliyor? Levy önemli sorular soruyor, bunları bir çırpıda okunabilen iyi bir romanda zaman zaman yanıtlıyor. Özellikle duygusuz kılınmış yazınsal tona rağmen, sonunda okurunu boğazında bir yumruyla baş başa bırakıp çekiliyor. 

“Eve Yüzerken”, Deborah Levy, Çev:, 170 s., Everest Yayınları, 2015