Remzi Kitabevi

Blaise Pascal’ın “Daha kısa bir mektup yazacaktım ama vaktim yoktu” cümlesi tarihe geçmiş özlü sözlerden biridir. Bu cümlenin, Jaume Cabré’nin 830 sayfalık romanı “İtiraf Ediyorum”un finalinde de karşımıza çıkması bir tesadüf değil; çünkü bu metin aynı zamanda bir mektup, bir hatırat, belki de bir vasiyetname.

Kahramanımız ve anlatıcımız Adrià’nın yaşam öyküsünü okuduğumuz “İtiraf Ediyorum” birçok açıdan kalabalık bir roman. Öncelikle sayısız karakter ve mekân yer alıyor. Hatta romanın sonunda bir karakter listesi bile var. Olaylar, sadece günümüze yakın bir zamanda değil, bazen ortaçağda, bazen Nazi rejimi sırasında geçiyor. İçerikteki bu kalabalığı, romanın dili ve üslubundaki karmaşık yapı da destekliyor. Bazen birinci ağızdan, bazen üçüncü ağızdan okuyoruz Adrià’nın öyküsünü. Yer yer şimdiki zamanda kalıyoruz, ama bir anda geçmişe dönebiliyoruz. Yazarın bu tercihi edebiyatta, özellikle de postmodern kurgularda sık sık karşılaştığımız bir tutum, ama biz okurlar için işi zorlaştıran ve metne her zamankinden daha da dikkatle odaklanmamızı talep eden durum, bu dilsel gelgitlerin bölümden bölüme değil, neredeyse aynı cümle içinde gerçekleşmesi. Kısacası, bir paragraf “ben” diye başlayıp “o” diye bitebiliyor ya da 20. yüzyılda başlayan bir cümle ortaçağda sona erebiliyor.

Peki nasıl oluyor da 20. yüzyılda geçen bir yaşam öyküsü, zaman ve mekânda sürekli yolculuk yapıyor? Aslında bu sorunun cevabı, kitaba adını veren “itiraf”ın da kilit noktası. Kahramanımız Adrià, tüm roman boyunca bir kemanın yolculuğunu anlatıyor bize; hatta babasının da ona müjdelediği gibi “gördüğün her şey onun hikâyesi”. Bu gizemli kemanın tarih boyunca, kahramanımızın hayatına girene kadar yaptığı yolculuk, romanın zaman, mekân ve olay anlamındaki kalabalıklığının en önemli sebebi.

“İtiraf Ediyorum” bir sanatçının büyüme öyküsünü anlatıyor. Ancak yazar, büyüme romanlarında gördüğümüz örnekler gibi entelektüel bir gencin trajik öyküsünü anlatıp bir türlü ortaya koyamadığı sanatını yüceltmektense, kahramanın mutsuz aile yaşamına, hüzünlü aşk öyküsüne ve en yakın arkadaşıyla olan ilişkisine odaklanmayı tercih ediyor. Kısacası bir kemanın gizeminin peşinde zamanda sıçrayarak ilerlerken, Adrià’nın şimdiki zamandaki sabit değişkenleri olan babası, annesi, aşkı Sara ve arkadaşı Bernat aracılığıyla neyin “itiraf”ını okuduğumuzu çözmeye çalışıyoruz.

Aile, bu öyküde önemli bir yer kaplıyor, ama mutsuz bir aile bu. Kahramanımızın hayat boyu peşini bırakmayacak en büyük derdi de suçluluk duygusu. Adrià, babasının ölümünden kendini sorumlu tutarken, annesi öldüğünde ağlayamadığı için kusuru hep kendisinde arıyor. Tabii bir de mutlu sona ulaşamayan bir aşk öyküsü bekliyor bizi. Bu roman, eğer bir mektupsa, Adrià tarafından sevgilisi Sara’ya yazılmış uzun, kaotik, bazen ironik, ama sonuçta trajik bir mektup. Yine de şunu belirtmek gerekir ki “İtiraf Ediyorum” bir âşığın kaleminden çıkmış bir mektup olsa da, kesinlikle bir aşk mektubu değil.

Romanın dili ve üslubuyla ilgili az önce bahsettiğimiz alışılmadık ve zorlayıcı yanlara rağmen, eserin kısa cümlelerle ilerlemesi, tasvire çok fazla kaymaması, bol diyaloğa yer vermesi gibi diğer özellikler oldukça hacimli görünen bu romanın ağırlığını hafifletiyor.

Klasik dediğimiz eserler, sadece bireysel bir öykü anlatmaz, aynı zamanda bize birtakım toplumsal ve kültürel manalar dünyası gösterir; ölüm, Tanrı, aşk, din, iyilik, kötülük, suç, masumiyet, kimlik, hayatın anlamı gibi uzayıp gidecek bir kavramlar silsilesinin belli başlı halkalarını yeniden düşünmeye, tartışmaya çağırır. Bir kitabı okumadan önceki halimiz ile okuduktan sonraki halimiz farklıysa, o eserin kütüphanemizdeki yeri ayrı olur. Bu, büyük romanların satır aralarında bizim de hayatımızın gizli olduğunu gösterir. Bizim için bir klasik olan eseri okuduktan yıllar sonra olayları, yan karakterleri, detayları unutabiliriz, ama yazarın derdini, eserin meselesini unutmayız. Bize sorduğu sorular aklımızda yer etmiştir.

Jaume Cabré’nin “İtiraf Ediyorum” romanının dil ve üslup kullanımı, olay örgüsü, kahraman yaratma bağlamlarında bir klasik olmaya göz kırptığını söyleyebiliriz, ama yine de büyüme öyküleriyle ön plana çıkan klasik eserlere kıyasla, bireysel hikâyenin, keman simgesi eşliğinde anlatılan toplumsal öykünün biraz önünde olduğunu söyleyebiliriz. Roman, içerdiği kalabalık karakter ve mekânlarla ve Avrupa tarihine yaptığı göndermelerle zaman zaman Umberto Eco’nun “Prag Mezarlığı”nı, yer yer de Thomas Mann’ın “Doktor Faustus”unu hatırlatıyor. Diğer yandan büyüme öyküleriyle hatırladığımız ve sanatçı romanı olarak tanımladığımız Thomas Hardy’nin “Adsız Sansız Bir Jude” ya da James Joyce’un “Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi” gibi klasikleriyle aynı derinliği paylaşmıyor. Belki de Jaume Cabré’nin meselesi, halihazırda diliyle kaotik olan bu romanda karakterlerinin de derinliklerine inip boğulmak değil, konusunu zaman ve mekânda yaymak, böylece hep güncel kalmayı başarmak olabilir. “İtiraf Ediyorum” klasik bir romanın bazı özelliklerini barındırsa da, sayesinde bir toplumun resmini çıkarabileceğimiz bir kahraman yaratmaktan ziyade bireysel bir öyküyü anlatmaya daha çok ağırlık veriyor.

Müziğin önemli bir rol oynadığı romanda edebiyat, yazmak, yaratmak gibi meseleler de ön plana çıkıyor. Bunu görmek için başroldeki üç karaktere bakmak da yeterli elbette: Kahramanımız bir yazar, onun sevgilisi bir çizer ve en yakın arkadaşı da yazar olmak isteyen bir müzisyen. Bu romanı diğer sanatçı romanlarıyla bir arada anmamızın sebebi de burada yatıyor. Sanatın veya hayatın anlamının derinlerine çok inmeyen, fakat dilindeki kaosla dikkatli bir okuma isteyen bu roman, belki de bu ilişkiyi şu cümleyle çözüyor: “Sanatın düzeniyle kaostan sağ çıkmaya çalışırız.”

“İtiraf Ediyorum”, Jaume Cabré, Çev: Suna Kılıç, 830 s., Alef Yayınevi, 2015