Remzi Kitabevi

Rıza Kıraç’ın “Londra’da Hoş Cinayet” kitabını, hem başlığı hem de romanın açılış bölümündeki silahlı çatışma sahnesi nedeniyle, bir “polisiye” ile karşı karşıya olduğumu düşünerek okumaya başladım. İlerleyen bölümlerde, Türkiye solunun kendi içindeki hesaplaşmalarıyla, derin devletle; yakın tarihte olup biten, belki de bitmeyen ve hâlâ bürokrasinin gizli köşelerinde var olmaya devam eden karanlık ilişkilerle ilgili bir roman belirmişti karşımda. Polisiye edebiyatıyla paslaşan, bir suç öyküsünün anlatıldığı bir roman bu, ama kurgusal yanı ağır bassa da aktüel bir temaya sahip. Güncele uzanan ve yönetenlerin yönetilenlerden gizlediği gerçeklere ışık tutan bir eser.

“Troçkist Meryem” olarak da bilinen Mer­yem’in, Türkiye’den İngiltere’ye uzanan hesaplaşma öyküsü şeklinde özetleyebiliriz bu romanın öyküsünü, fakat “hesaplaşma” temasını biraz açmak gerekiyor bu noktada. Öncelikle “intikam” arayışına denk düşen bir hesaplaşma bu. Meryem’in çocukluk arkadaşı olmasına rağmen aslında baş düşmanı olan Sadık İrfan’dan alınacak bir intikam… İkincisi, toplumsal bir hesaplaşmaya dair ki bu da az önce bahsettiğimiz gibi Türkiye solunun vicdan muhasebesine dönüşen bir yüzleşme, hatta büyük ölçüde bir özeleştiri… Üçüncüsü de, bir gazetecinin gerçek haberler yapma arayışının anlatıldığı “mesleki” bir hesaplaşma. Bu üç boyutu da birbirinin içine yediriyor yazar. Bu sebeple “Londra’da Hoş Cinayet”i, polisiye tonları olan bir suç romanı, modern insanın çevresine, özellikle de geçmişine yabancılaşmasını anlatan kara bir roman ve gerçek ile kurgu arasındaki sınırları düşündürürken günümüzün Türkiye siyasetine göndermelerde bulunan çağdaş bir roman olarak değerlendirmek mümkün.

Henüz eserin başlarında Meryem’in bir roman yazmaya çalıştığını görüyoruz. Gerçeklerin kurguya evrileceği ya da okuyanların öyle sanacağı, ama bazı seçilmiş kişilerin aslında yazılanların gerçek olduğunu bileceği bir roman bu. Karanlık, suçla örülü, pis bir geçmiş hakkında gerçeklerin ortaya serileceği; kahramanı polisler, devrimciler, siyasetçiler olan bir roman: “Şimdi önümde koca bir yakın tarih, yakın pislik, yakın ihanetler, yakın entrikalar, yakın adilikler, muhtemelen yakın zamanda işlenmiş cinayetler vardı; bunların hepsini bir romana nasıl dönüştürecektim?” İşte burada Meryem’in “yakın” sözcüğüne neden takıldığı önemli. Yakınlaşmak için uzağa giden, karşılaşmak için kaçan, ileriye giden ama ardına bakan bir kahraman çünkü o. Belki de İngiltere’ye, eski bir devrimci yoldaşının yanına giderken, uzaklaşırken yakınlaştığını fark ederken şu alıntıyı yapması manidar: “Londra, insanların daha mutsuz ve akıllı dönmek için gittikleri bir yerdir.”

Kahramanımız Meryem’in olduğu kadar, onun belalısı Sadık İrfan’ın da öyküsünü okuyoruz, çünkü biri olmadan öteki eksiliyor adeta. Zamanında emniyette çalışan ve son derece acımasız bir görev adamı olan Sadık İrfan, Londra’da Meryem’in karşısına dikilip ondan bir kitap yazmasını istiyor, hem de bir hayat hikâyesi. Meryem’in kaleme alacağı Sadık İrfan biyografisi, zamanla Meryem’in biyografisine dönüşüyor, çünkü polis ile devrimcinin, katil ile kurbanın öykülerini birbirinden koparmak mümkün değil. Eğer eserdeki intikam temasına odaklanırsak, kitaba adını veren bir cinayetin öyküsü bu, ama Londra’da mı yoksa Türkiye’de işlenmiş bir cinayet mi, orası tartışmaya değer. Romanın başındaki suçlu kahraman ile final sahnesindeki suçlu kahramanın karşılaştırılmaya değer olduğu gibi…

Romanın ortalarına doğru, tam anlamıyla bir polisiye okumadığımızı fark etsek de, Meryem’in öyküsündeki polisiye unsurların en yerinde çözümlemesini anlatıcının kendisi şöyle dile getiriyor: “En iyi militan, düşünceleriyle savaşandı; bunu yapmaya çalıştım. Silah kullanmama gerek yoktu, sosyalist olmam polisiye vaka olmama yetiyordu. Düzenin ideolojisine karşı düşüncelerini dile getiren hemen herkes polisiye vakaydı. Ben bir polisiye vakaydım, hep öyle kaldım!”

Romanın ikinci yarısının önemli bir kısmı, İngiltere’ye yerleşen Meryem’in vicdanıyla baş başa kaldığı, geriye dönük bir özeleştiri yaptığı bölümlerden, romanın son çeyreği ise ağırlıklı olarak hareketli bir maceradan oluşuyor. Ülkesini terk eden Meryem, davasını da terk mi ediyor? Gönlünde yatanları gerçekleştirebildiği için yoldaşlarına ihanet ediyor, belki de kendini mi kandırıyor? Bu soruların peşine düşüyor Meryem. Önce kendisi üzerinden bireysel bir arayışa, sonra da toplumsal bir tahlile yöneliyor. “Verdiğimiz politik mücadelenin iradesi hiçbir zaman elimize geçmemişti,” diye itirafta bulunuyor. “Bizi iktidara taşıyacak mekanizmaları kurmak bir yana bizi biz yapacak örgütlenmeyi bile bir türlü gerçekleştirememek acı veriyor bana. Ne siyasi bir güç olarak ağırlığımızı koyabildik ne de iktisadi güçlerle mücadele edebilecek ekonomi teorilerini hayata geçirebildik,” derken, Türkiye solunun, devrimcilerin yaptığı yanlışlara bir açıklama getirmeye çalışıyor. Tespit ediyor ama çözümlemekte sorun yaşıyor.

Bu noktada toplumsaldan çıkıp yine bireysel hesaplaşmaya dönüyoruz. Meryem, Sadık İrfan’la olan tehlikeli ilişkisini nasıl çözümleyebileceğinin hesabını yapmaya başlıyor. Sadık İrfan, Meryem’in ellerine bıraksak, hemen cezasını bulacak biri ama bu “kötü adam”ın elindeki politik kozlar, Meryem’in onunla farklı bir alışverişe girmesine neden oluyor. Öldürüleceğini, elinde çok önemli bilgilerin olduğunu ve bu bilgilerin de Meryem’in şahsi tarihinde önemli kapılar açacağını iddia ediyor Sadık İrfan. Hayatını, romanını yazmasını istiyor Meryem’den ve şunu da ekliyor: “Bu saatten sonra öldürülmem hoş cinayet olarak anılır. Kitabın sonunu benim öldürülmemle bağlarsın, kötü adam cezasını bulmuş olur, okur da güzel bir oh çeker.”

Meryem’in romanının sonunda Sadık İrfan cezasını çekiyor mu? Ya da Meryem hesaplaşmasını nihayete erdiriyor mu? Bunların cevabı, “Londra’da Hoş Cinayet”in sonunda saklı.

“Londra’da Hoş Cinayet”, Rıza Kıraç, 432 s., Doğan Kitap, 2016