Remzi Kitabevi

Slavoj Žižek içinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli fikir insanlarından. Žižek hakkında kaleme alınanları okumak da kendi yazdıklarını okumak kadar keyifli. Christopher Kul-Want ve Piero’nun ünlü düşünürün fikirlerini anlamak için bir resimli rehber olarak hazırladıkları “Slavoj Žižek Çağımızın Son Filozofunu Anlamak İçin Çizgibilim” kitabı özellikle düşünürü daha önce okumamış olanlar için yol gösterici bir eser. Kul-Want ve Piero, Žižek’in düşün biçimini kolay anlaşılır kılmak için hazırladıkları bu kılavuzda onun siyaset, ekoloji ve felsefe alanlarında ürettiği kavramları ve geçmiş felsefi akımlara getirdiği yorumları sade bir dille okura aktarıyor.

Kitapta Žižek’in sol politikadan beslenen fikirlerine yer verilirken, sol siyasi akımları ne denli sert şekilde eleştirdiğine de değiniliyor. Düşünür, Stalin ya da Mao’nunki gibi totaliter eğilimlerle özdeşleştirilen komünist doktrinle arasına geniş bir mesafe koyuyor. Hatta daha da ileri gidiyor ve 20. yüzyılın komünizmini büyük bir başarısızlık hikâyesi olarak niteliyor. Kul-Want ve Piero, Žižek’in siyaset tarihine getirdiği eleştirileri ön plana çıkarırken, düşünürün sahiplendiği sol kavramları da vurgulamayı unutmuyor. Žižek, Stalin ve Mao’nun devrimci hareketlerinin başlattığı politik özgürleşme hedefini sürdürme konusunda yeteneksiz olduklarını eleştirirken, komünizm terimini sıkı sıkıya sahiplenerek onu özgürleştirici politika geliştirmenin en önemli yolu olarak görüyor.

Žižek bugünün birçok filozofunun ve entelektüelinin aksine hakikat fikrinden çekinmiyor. Nietzsche’nin itibarsızlaştırdığı hakikat fikri Žižek için büyük önem taşıyor. Felsefenin hakikati kavrama kapasitesi olduğuna duyduğu inancı her fırsatta dile getiren düşünürün hakikat tanımı da kendine özgü. Kul-Want ve Piero, Žižek’in hakikat tanımını, toplumu kontrol eden gerçek iktidar ilişkileri ve toplumu sosyal ve politik özgürlükten alıkoyan ideolojileri kavrayış biçimi şeklinde özetliyor.

Kitapta üzerinde durulan bir diğer konu ise ünlü düşünürün ekoloji alanında ürettiği düşünceler. Doğaya bakış açımız Žižek için mutlaka değiştirilmesi gereken bir olgu. Düşünür, insanların doğa hakkındaki hâkim fikirlerden sıyrılması gerektiğini ve ekoloji sorununun bugünün politik mücadelesindeki en önemli alanlardan biri olduğunu savunuyor. Žižek'e göre ekolojiye dair egemen tutum aşırı derecede muhafazakâr ve naif doğa fikrine ihanet eder durumda. “Doğa ve yeryüzüyle ilgili duygusal fikirler nasıl ekolojik krize katkı sağlıyorsa benzer bir saptırılmış duygusallık şekli de dünyadaki yoksulluğun ortadan kaldırılmasına mani oluyor” diyen düşünür, ekolojiye yönelik geliştirilen sözde hassasiyetin sosyolojideki bir diğer yansımasının da yoksulluğun devamlılığına yol açtığını savunuyor.

Simgesel düzeni dil ya da işaret sistemleri gibi herhangi bir iletişim sistemi ve bu sistemi yöneten kuralların tümü olarak tanımlayabiliriz. Žižek’i anlama kılavuzunda, simgesel sistemlerde kuralların nasıl işlediğini göstermek için satranç oyununa başvuruluyor. Burada her satranç taşının yalnızca belirli yönlere ilerleyebilmesi durumunun dil için de geçerli olduğu belirtiliyor. Gündelik hayatımızda davranışlarımız ve konuşmalarımızı kalıplar içinde tutmamızı sağlayan birçok yasak ve tabu sürekli karşımıza çıkıyor. Žižek’e göre dili ve toplumsal etkileşim şekillerini yöneten kurallara tabi olma süreci doğal bir süreç değil ve insanın varoluşunda “dil içgüdüsü” diye bir kavram yok. Bu düşüncelerden yola çıkan Kul-Want ve Piero, Žižek’in simgesel düzen üzerine geliştirdiği fikirleri ondan alıntılar yaparak ayrı bölümler halinde inceliyor.

İnsan yaşamında keyif ve yaptırım arasında organik bir bağ var. Žižek bu bağı “Keyif aldığımızda her zaman belli bir yaptırıma uyarız” biçiminde açıklıyor. Günümüzde meta kültürü ve keyif almaya adanmış süperego birbirlerini mükemmel biçimde tamamlıyor. Adeta keyif almamızı emreden bir yaptırımın altında yaşıyoruz. Sürekli ulaşmaya çalıştığımız hedeflerin başında daha sağlıklı görünmek, iyi bir vücuda sahip olmak gibi öze ilişkin eğilimler bulunuyor. “Daha iyi” olmak için ise aralıksız tüketmeli, alışveriş yapmalı ve daha bir dizi yaptırıma boyun eğmeliyiz. Daha çok şey yapma, daha çok şey görme ve daha çok keyif alma yönündeki baskının aslında biz insanları büyük bir mutsuzluğa sürüklediğini belirten Žižek, bu süperegonun emrettiği keyfin sahte bir duygudan başka bir şey olmadığını savunuyor. Düşünüre göre, geç kapitalizmin hüküm sürdüğü çağdaş toplumda keyif alma yaptırımının en tanıdık şekillerinden biri ise kendin olmak üzerinde yoğunlaşmış hazcı bir yaptırım.

Resimli Slavoj Žižek kılavuzunda, düşünürün kapitalizm ve sosyolojik yansımalarına getirdiği yorumları geniş biçimde yer bulurken onun otoriteye ilişkin yaptığı ikiyüzlülük eleştirisi de ön plana çıkarılıyor. Žižek ahlaki otoritenin politik biçimlerinin istisnasız olarak ikiyüzlü ve tutarsız bir özelliği olduğunu belirtiyor. Bu politik ikiyüzlülülüğü Naziler örneğiyle açıklayan düşünür İkinci Dünya Savaşı zamanında yaşanan soykırımların Nazilerce estetize edilmesinin, bunun bir “temizlik” hareketi olduğuna yönelik yürüttükleri kirli propagandanın ve inkâr politikalarının tüm otoritelerce gösterilen ikiyüzlülüğün bir temsili olduğunu savunuyor.

Slavoj Žižek’in özellikle Türkiye ve onun Ortadoğu politikası üzerine önemli görüşler bildirdiği şu günlerde tüm çevrelerce bir kez daha dinlenmesi gerekiyor. Bu nedenle Kul-Want ve Piero’nun hazırladığı “Slavoj Žižek-Çağımızın Son Filozofunu Anlamak İçin Çizgibilim” özellikle de düşünürle yeni tanışacak olanlar için güzel bir başlangıç niteliğinde. Žižek’in felsefe, ekoloji, ekonomi ve politikaya bakışının çok kısa bir özetini sunan bu kitapla, onun düşüncelerindeki çarpıcı detaylara ve zihin evrenine geniş bir çerçeveden bakarak fikirlerini oturttuğu çatıyı gözlemleyebilirsiniz.

“Slavoj Žižek-Çağımızın Son Filozofunu Anlamak İçin Çizgibilim”, Christopher Kul-Want, Piero, 176 s., NTV Yayınları, 2015.